Bladen voor Documentatie 2020/1 (maart 2020)
SPECIAAL NUMMER
Attendering vandaag
Woord vooraf
Attendering mag dan duidelijk kaderen in een aanpak van economische informatievergaring, we moeten ook vaststellen dat dit een competentie is die steeds meer gegeerd is op alle niveaus van onze brede waaier aan informatiediensten.
Uitgaand van die vaststelling besloot Bladen voor Documentatie om een speciaal nummer te wijden hieraan, met een panoramisch beeld van de huidige stand van zaken.
Waarom een panoramisch beeld? Omdat we ons overzicht starten met een terugblik op het verleden en een korte schets van de historisch-geografische context, en omdat we afsluiten met een blik op de toekomst, dankzij het prospectieve werk van het Forem dat ons duidelijk maakt welke competenties verwacht zullen worden bij de verantwoordelijken voor monitoring van morgen. En ook omdat, tussen verleden en toekomst, de attendering zoals die vandaag plaatsvindt, in al zijn aspecten zal worden ontleed: de behoefte aan samenwerking, de impact van artificiële intelligentie, de evolutie van de instrumenten, analyse en representatie van de informatie, enz.
Eerste halte tijdens onze rondreis is de infobesitas die ons tegenwoordig teistert, en waarop Michèle Orban dieper ingaat. Aansluitend op het Doc’Moment van september 2019 mag ik hier de voordelen van een monitoringdienst uiteenzetten met het oog op een gezonde omgang met informatie.
Elke monitoring is gebonden aan een plaats, een cultuur, wat maakt dat de terminologie die wordt gebruikt om erover te praten, soms moeilijk te vertalen is. Verwijzen ze naar identieke concepten? Een interessante vraag, waarop Dominique Vanpée verder ingaat. Bogend op zijn ervaring presenteert hij de monitoring gehercontextualiseerd binnen de Belgische grenzen … We kijken alvast uit naar het vervolg van dit artikel in een volgend nummer van de Bladen. Vervolgens laten we België achter ons en trekken we naar Zwitserland, waar we in het gezelschap van Hélène Madinier en Stéphanie Haesen kennismaken met de evolutie van de praktijken in Franstalig Zwitserland.
We zetten onze reis voort met technologie en artificiële intelligentie als invalshoek. Een belangrijk aspect dat wordt behandeld door Marc Borry, die ons een uiteenzetting zal geven over de opportuniteiten en bedreigingen die de laatste ontwikkelingen van de artificiële intelligentie, en meer in het bijzonder ‘deep learning’, inhouden voor de verantwoordelijken voor monitoring. En omdat technologie niet alles oplost, sluit Jérôme Bondu hierop aan met de noodzaak van het collaboratieve aspect in elke fase van het proces.
Als we het vandaag hebben over attendering, dan kunnen we niet anders dan een ommetje te maken langs de sociale netwerken en de informatiemijnen die daar te vinden zijn, voor wie er gebruik van weet te maken. Guillaume Sylvestre laat ons kennismaken met en innovatieve methodologie: met blockchain als illustratie, beschrijft hij hoe Social Graph Due Diligence de zwakke signalen kan achterhalen en de echte influencers in een domein identificeren.
Als centraal element om te anticiperen op de evolutie van een bepaalde omgeving, is het zwakke signaal effectief de graal van de verantwoordelijke voor monitoring. In de multinationals staat een ‘intelligence team’ garant voor een 24-uursbewaking. Dankzij zijn actieve ervaring in het domein van de strategische informatievergaring zal Joséph H.A.M. Rodenberg ons tal van voorbeelden aanreiken om te tonen hoe strategische informatievergaring ervoor kan zorgen dat bedrijven de grote crisissen die worden veroorzaakt met name door het verlies van een concurrentievoordeel, kunnen vermijden.
Ongeacht het type of de grootte van de organisatie, de middelen die ter beschikking staan of de doelstelling, analyse blijft een cruciale rol spelen in het proces. Dat is wat Véronique Mesguich betoogt in haar uiteenzetting rond de verschillende benaderingen en methoden voor de analyse van strategische informatievergaring.
Vervolgens neemt Christophe Deschamps het over met zijn methode van mindmapping, zeer nuttig in elke fase van het proces, vanaf de verzameling van informatie tot en met de analyse en verspreiding ervan. En als u het toch allemaal niet meer weet, dan kunt u terecht bij Serge Courrier, die u zal begeleiden met een zeer concrete uiteenzetting van zijn methode om het volledig anders aan te pakken.
Zoals voorzien eindigt onze panoramische rondreis met de ogen op de toekomst gericht, met het artikel van Jean-Claude Chalon, van wie de prospectieve werken het mogelijk maken om de verwachte evoluties te ontwaren in termen van competenties voor de verantwoordelijken voor monitoring in de komende vijf jaar.
Dan rest me enkel nog om de auteurs van harte te bedanken voor hun waardevolle bijdrage. Ik wens u een goede reis toe, in hun gezelschap.
Michèle ORBAN
Concevoir un système de veille dans une perspective de diététique informationnelle
Michèle ORBAN, Consultante et formatrice en veille informationnelle
Informatie- en documentatieberoepen worden vandaag vooral getroffen door een fenomeen, dat meer en meer algemeen bekend staat als infobesitas. Geconfronteerd met de ongecontroleerde verspreiding van informatie, kunnen monitoringtools worden aangepast voor het filteren en afslanken van de informatiestroom. Na het kort schetsen van de historisch-geografische context van de attendering, presenteert het artikel het recept en de voordelen van een attendering om de informatieovervloed op dieet te zetten.
De wolk rond ‘veille technologique’ (1ste deel)
Dominique J.B. VANPEE, redacteur / researcher Gosiau GCV
In deze bijdrage kijken we door dunne historische lagen naar de ontstaansgeschiedenis van ‘veille technologique’ en gelijk(w) aardige Angelsakische begrippen (competitive & strategic intelligence) binnen de ruime Belgische context – met inbegrip van wat ze in het buitenland meekregen. We houden rekening met de voorgeschiedenis van attendering en SDI als we de wolk vanuit de Nederlandse taal willen ontwarren.
Évolution des pratiques de veille en Suisse romande et rôle des professionnels de l’information dans la promotion de la veille
Hélène MADINIER, Professeure associée HES, Haute École de Gestion de Genève
et Stéphanie HAESEN, Chargée de cours HES, Haute École de Gestion de Genève
In dit artikel wordt beschreven hoe de attendering praktijken de laatste 15 jaar geëvolueerd zijn in Franstalig Zwitserland, op basis van onderzoeken, getuigenissen van beoefenaars over bijzondere gevallen, en de ontwikkeling van de netwerken: colloquia, lezingen en beroepsvereniging, de ontwikkeling van het toegepaste onderzoek en opleiding in attendering.
Intelligence artificielle et veille
opportunités et menaces
Marc BORRY, Conseiller à la Police fédérale et chargé de cours à l’Université de Lille et HE2B
Artificiële intelligentie (AI) is niet nieuw, maar de belangrijke ontwikkelingen van de afgelopen jaren, met name op het gebied van “deep learning”, bieden veel mogelijkheden om de waak nog effectiever te maken door bepaalde taken te automatiseren of de waker te helpen bij de uitvoering ervan. Dit artikel geeft een overzicht van deze verschillende mogelijkheden, maar ook van de bedreigingen die AI genereert. Het is aan wakers en vooral aan toekomstige wakers om te leren leven met behulp van machines om het risico te vermijden dat ze door hen worden vervangen. De uitdaging zal zijn om de basis van een nieuwe “hybride intelligentie” uit te vinden.
Facteurs clés de succès d’une veille collaborative
Jérôme BONDU, Directeur de la société Inter-Ligere, veille & intelligence
Men is geneigd te stellen dat attendering en collaboratief werken zodanig met elkaar vervlochten zijn dat een ‘collaboratieve attendering’ haast een pleonasme is. Immers, of het nu tijdens de fase van de behoefteanalyse is, dan wel in de fase van de informatieverwerking of bij het delen van de resultaten, het collaboratieve aspect is overal aanwezig. Maar we moeten vaststellen dat collaboratief werken vaak meer een wens blijft dan realiteit. In dit artikel proberen we een antwoord te geven op vier vragen: waarom is collaboratief werken een noodzaak? Waardoor wordt dit geremd? Welke methodologie volgen? En welke instrumenten tot slot gebruiken?
La Social Graph Due Diligence sur Twitter, une méthodologie d’analyse stratégique qui combine algorithmes de sciences sociales, datavisualisation et expertise humaine
Guillaume SYLVESTRE, Directeur de l’innovation numérique à l’Agence pour la Diffusion de l’Information Technologique (ADIT)
De innovatieve nieuwe technologische sectoren beloven gouden bergen, maar de realiteit is soms hard, zoals we onlangs nog konden zien met We Work. Afgezien van de complexiteit van de economische modellen van de start-ups, leiden goede ideeën niet altijd tot een commercieel succes. Wij stellen hier een methodologie voor om de veelbelovende start-ups te identificeren door hun sociale interacties in kaart te brengen. Het komt erop aan om het vermogen van een start-up als influencer op de actoren van zijn sector te verifiëren, door de dynamiek van de uitwisselingen op Twitter te analyseren, die geïnterpreteerd wordt via de grafentheorie. De algoritmen van Gephi, het instrument om data te visualiseren, maken het inderdaad mogelijk om de interacties van een Twitter-corpus nauwkeurig te analyseren om te identificeren welke actoren effectief influencers zijn. Met de cartografie van Gephi, verkregen uit de export van Twitter-gegevens via het Visibrain monitoring platform, is het mogelijk om te verifiëren of een start-up erin slaagt om mensen buiten zijn eigen netwerk van experts en beleggers te overtuigen, een om de relevantie van zijn interacties te kwalificeren.
Strategic intelligence voorkomt dat bedrijven in een strategische crisis raken
Joséph H.A.M. RODENBERG, Managing Partner – Rodenberg Tillman & Associates
Het duurt vaak maanden voordat slecht nieuws de top van de organisatie bereikt. Wie is uiteindelijk ‹accountable›? Strategic intelligence voorkomt dat bedrijven in een strategische crisis raken. Het is de ‹tenth man or woman› met het intelligence team die vroegtijdig in staat zijn om de toekomstige signalen van verandering aan te aangeven met ‹courses of action›. Zo›n intelligence team beschikt vaak over een war room waar de belangrijkste veranderingen inzake markten, afnemers, concurrentie, technologie en regelgeving gemonitord worden, 24/7. Een intelligence team beschikt over goede en actuele informatiebronnen en analyseert met behulp van gestructureerde analysetools. Want intelligence wordt uitsluitend gecreëerd door mensen. Dat stelt hen in staat om senior management uit te dagen op aannames, op vooringenomenheid, zelfvoldaanheid en vanzelfsprekendheden of m.a.w. zo hebben wij het altijd gedaan. In Belgie zijn vooral de multinationals actief in strategic intelligence.
Analyser l’information pour fiabiliser la prise de décision
Véronique MESGUICH, Consultante formatrice spécialisée en veille stratégique et management de l’information
Analyse blijft een cruciaal element in het proces, ongeacht of ze wordt uitgevoerd door de mens, dan wel door geautomatiseerde oplossingen. In dit artikel worden verschillende benaderingen en methoden gepresenteerd voor de analyse van strategische informatie: analyse van de kwaliteit en betrouwbaarheid van de informatie, identificatie van zwakke signalen, visualisering van gegevens … De toegevoegde waarde van de informatieprofessionals in dit proces schuilt hier niet alleen in de beheersing van de gepresenteerde technieken en oplossingen, maar ook in een oordeelkundige en onbevooroordeelde interpretatie van de resultaten van de monitoring.
Le mindmapping et son utilisation comme outil d’aide à l’analyse dans un processus de veille
Christophe DESCHAMPS, Consultant-formateur en veille et intelligence économique et mindmapping
Mindmapping, of heuristische cartografie is een methode die ondersteund is door software-instrumenten, initieel ontwikkeld om te helpen beter te onthouden en creatiever te zijn. Naarmate deze techniek wordt toegepast in professionele contexten waar informatie alomtegenwoordig is, heeft men gemerkt dat dit een grote steun kan betekenen voor bepaalde activiteiten, met name attendering activiteiten op internet. Dit artikel bevat een synthese van een methode die de auteur heeft ontwikkeld en waarmee, dankzij software voor mindmapping, de informatie afkomstig van de attendering, de verzameling tot en met de analyse en verspreiding ervan, kan worden verwerkt.
Repenser sa veille
Serge COURRIER, Consultant et formateur indépendant
Op een bepaald moment haalt de attendering ons in. Te veel informatie. Te veel lawaai. En belangrijke informatie die we hebben gemist. Hoog tijd om anders om te gaan met de attendering ervan, methodisch en met een strategie in kleine stappen. In dit artikel nemen we de verschillende stappen door die moeten worden gezet om de traditionele fasen van een monitoringproject volledig te herbekijken: vanaf de definiëring van de doelstellingen tot de verspreidingswijzen over de keuze van de extractie-instrumenten en de precieze opmaak van de waarschuwingen. Een pragmatische aanpak waarin het menselijke aspect opnieuw zijn plaats krijgt.
Il n’est de vents favorables qu’à celui qui sait où il va !
Analyse prospective du métier de chargé de veille
Jean-Claude CHALON, Directeur Veille, analyse et prospective du marché de l’emploi – Le Forem
Rekening houdend met de reglementaire, technologische, maatschappelijke en economische ontwikkelingen maar ook met de noodzaak voor de organisaties om een strategische informatievergaring uit te bouwen om zich aan te passen aan de talloze uitdagingen van hun omgevingen, heeft de functie van verantwoordelijke voor monitoring chargé de veille monitoringverantwoordelijke zeker toekomst. Dit artikel brengt verslag uit over de prospectieve werken die werden uitgevoerd bij het Forem, tijdens verschillende workshops met experts uit het domein in 2019 om de reikwijdte van het vak te beschrijven, evenals de verwachte evoluties in termen van competenties in de komende vijf jaar.