Bladen voor Documentatie 2013/1 (maart 2013)
Woord vooraf
Dit eerste nummer van het jaar 2013 opent met het artikel van Akémi Roberfroid en Julien Lecomte over de complementariteit tussen journalisten en documentalisten. Het is niet de eerste keer dat de Bladen voor documentatie dit beroep nauw aan het onze verwant. Deze twee beroepen zijn verschillend maar ze gebruiken dezelfde grondstof: de informatie! Alle goede journalisten, alle goede documentalisten of alle goede bibliothecarissen onderkennen het belang ervan maar zij dienen sinds enkele jaren het hoofd te bieden aan een nieuw roofdier: de informatievervuiler.
De komst van het Web en nog meer deze van het samenwerkende Web heeft werkelijk ieder mens toegelaten een informatieproducent te worden. Van de door vogels gepassioneerde boswachter tot de vrouwelijke human resources directeur bezorgd over de vorming van haar werknemers, bij de door videospelletjes gepassioneerde adolescent of de gepensioneerde die zijn “Mei 1968” vertelt, kan iedereen zijn kennis delen in blogs, op Facebook, Twitter, Wikipedia,… Deze personen hebben niet steeds de ethiek van een documentalist of journalist maar sommigen delen hun kennis met passie. Maar dat is niet altijd het geval bij iedereen…
Met de uitdrukking “informatievervuiler” viseer ik diegenen, die opzettelijk valse informatie schrijven of verdelen, dit enkel voor het plezier (te veronderstellen dat men plezier vindt in het desinformeren) of zoals men zegt met het doel “making the buzz”.
Men herinnert zich nog de aankondiging van het overlijden van koningin Fabiola in 2009, aangekondigd door ihavenews.be van het agentschap Belga, van die video op YouTube die een arend toonde die een kind optilde in een park van Montréal einde 2012 of de aankondiging via Twitter van de overstroming van de marktplaats van Wall Street ten gevolge van de orkaan Sandy, overgenomen door CNN, en daarna ontkend.
Soms komt deze valse informatie zelfs van personen die geacht worden een goede informatiecultuur te bezitten. Halen we hierbij de Parijse professor in de letteren aan die zijn leerlingen in de val wou laten lopen door begin 2012 foute informatie over een dichter op Wikipedia en verschillende fora te verspreiden of nog recenter de journalist van de RTBF die de partij van Elio Di Rupo aanpaste op zijn Wikipedia-pagina en dit om enkele “probante ervaringen” (sic) te realiseren.
Dient het nog gezegd dat al deze voorbeelden aantonen dat de informatie steeds dient gecontroleerd te worden maar tevens dat er een zekere educatie dient te gebeuren. Naast de informatieobesiteit, onderwerp van het volgend Inforum, bevat deze vervuiling zeker één van de voornaamste uitdagingen van onze beroepen. Elke informatieprofessional – in de ruime zin – dient te strijden tegen deze uitwas.
Ik wens u een zeer goede lectuur van dit eerste nummer van de Bladen en ik maak met u een afspraak in juni voor een speciaal nummer rond documentaire producten.
Guy Delsaut
Journaliste et documentaliste : Quelle complémentarité ?
Akémi ROBERFROID, Bachelière en bibliothéconomie; Documentaliste, Etopia
Julien LECOMTE, Titulaire d’un Master et de l’Agrégation en information et communication; Chargé de communication, Université de Paix
Dit artikel reikt denkpistes en aanbevelingen aan voor documentatie-, informatie- en communicatieprofessionals. Op basis van sommige vastgestelde scheeftrekkingen in de uitoefening van het beroep van journalist, wil dit artikel eerst de wijzigingen aantonen van de informatiecontext, gedeeltelijk in verband met de nieuwe technologieën: stijgende hoeveelheid van gesprekspartners en documentatiebronnen, uitwisseling van gegevens in “real time” en focalisering op de actualiteit, uniformisering… Vervolgens bespreekt het artikel de complementariteit van de taken en bevoegdheden van journalisten en documentalisten, maar wil toch ook benadrukken hoe elk beroep zich op zijn eigen manier tot de tijd verhoudt en hoe de samenwerking moeilijk is, aangezien de werkmethodes en doelstellingen gedeeltelijk verschillend zijn. Tot besluit worden verscheidene uitdagingen waarvoor de documentalisten staan uiteengezet: enerzijds bevestigen ze opnieuw de logica waarachter hun beroep zit inzake kritische aanpak en striktheid en anderzijds ondervragen ze verschillende wegen om hun dagelijkse praktijk te ontwikkelen, met nadruk op de documentaire bewaking en de verdeling van de methodes.
Digital Humanities en de wetenschappelijke bibliotheek van de toekomst
Demmy VERBEKE, Faculteitsbibliothecaris Letteren, KU Leuven
De voorspelling dat de bibliotheek van de toekomst een bibliotheek zonder boeken zal zijn duikt geregeld op. Deze bijdrage gaat nader in op de argumenten voor en tegen deze stelling, en de uitdagingen en opportuniteiten die zich in deze context aandienen voor wetenschappelijke bibliotheken in het domein van de Humane Wetenschappen. Indien deze bibliotheken een volwaardige onderzoeksondersteunende rol willen blijven spelen, zullen ze partners moeten worden in digitale projecten. Vanzelfsprekend zullen hierbij een aantal hindernissen overwonnen moeten worden, maar een herbestemming van personeelsmiddelen en bibliotheekruimte waarin een balans wordt bewaard tussen de noden van de studenten en de noden van de onderzoekers kan allicht een (deel van de) oplossing bieden.
Faire circuler les savoirs : Le courtage du savoir et la médecine translationnelle
Morgan MEYER, Chercheur, Centre de Sociologie de l’Innovation, École des Mines de Paris – ParisTech
Dit artikel richt zich op de kennismakelaardij en de translationele geneeskunde als een typisch voorbeeld voor het overbrengen van wetenschappelijke kennis. “Knowledge brokers” of kennismakelaars zijn personen of organisaties die kennis overbrengen en op die manier een band creëren tussen de onderzoekers en hun doelgroepen. Bij de bespreking van de onzichtbaarheid of het zich in een grijze zone bevinden van deze makelaars, gaat het artikel ervanuit dat hun praktijken en voorzieningen dienen te worden geanalyseerd. Het artikel stelt dat de kennismakelaars niet alleen kennis overbrengen, maar daardoor net ook een nieuw soort kennis doen ontstaan: het “weten-hoe-te-makelen”. In tweede instantie gaat het artikel in op de translationele geneeskunde. De wil om biomedische kennis toegankelijker te maken, botst op een disciplinaire, organisatorische, taalkundige, culturele en politieke barrière tussen de biologie en de medische praktijk. Translationele geneeskunde wordt algemeen als een oplossing ervaren om deze barrière te overbruggen net omdat ze zich situeert “tussen” de twee werelden van de biologie en de medische praktijk en kan gebruikt worden om ze tot elkaar te brengen.
Bibliografische ondernemingen rond 1900 (deel 3): De historiografie van de beweging
Paul SCHNEIDERS, Documentatiehistoricus op rust
De geschiedschrijving van de documentaire informatie en de documentatiebeweging steekt schril af tegen de bibliotheekgeschiedschrijving qua aantal studies. Ze kreeg nauwelijks aandacht van Clio ondanks het opkomen van “documentaire informatie” als wetenschap vanaf de jaren 1960 en dit sinds de eerste poging tot het schrijven van een geschiedenis van documentatie – Traité de documentation – door Paul Otlet in 1934. In de jaren 1950 werd de wenselijkheid van een documentatiegeschiedenis nochtans hoorbaar. Enkel in de Verenigde Staten van Amerika (USA) en de Duitse Bondsrepubliek (BRD) zijn aanzetten tot een moderne beoefening van de geschiedenis van de documentaire informatie terug te vinden tot begin jaren 1980.
Audiovisual citation: A project update
Sian BARBER, Lecturer in Film, Queen’s University Belfast – School of Creative Arts; Leader of the British Universities Film and Video Council steering group on AV citation
Bestaande referentiesystemen blijken nogal dikwijls ontoereikend voor bewegende beeldbeschrijving en geluidsmedia zoals videocasts, televisiestreaming, geluidsbestanden, niet gecatalogiseerde archiefreeksen, online ondergebrachte amateuristische inhoud of de niet-uitgezonde radiofonische opnames. Die problematiek wordt namelijk bestudeerd door een Britse werkgroep gesubsidieerd door de Higher Education Funding Council for England (HEFCE) en gecoördineerd door de British Universities Film and Video Council. Het rapport, opgemaakt door Sian Barber, verantwoordelijk voor de pilootgroep, voorziet in een intermediair overzicht van dit project.
Samarcande : Plus de deux millions de titres au bout de l’index…
Alexandre LEMAIRE, Responsable de la cellule TIC, Fédération Wallonie-Bruxelles – Service de la lecture publique
Ter gelegenheid van la Fureur de lire (de Leeswoede) werd in 2011 de collectieve catalogus van de openbare bibliotheken van de Franse Gemeenschap online gezet. Het veelvoud aan diensten en functionaliteiten van deze gegevensbank geeft toegang tot méér dan twee miljoen documenten en wordt ondersteund door een OPAC van de nieuwe generatie en eveneens voorzien van meerdere Web 2.0 functionaliteiten. Deze is voortaan raadpleegbaar door zowel bibliothecarissen als door het grote publiek. Samarcande is overigens nog in permanente evolutie…
Compte rendu
Google : Trucs et astuces pour les professionnels de l’Infodoc – Focus sur ses fonctions avancées et sur son actualité chargée
Arnaud SEEUWS, Documentaliste, Centre Antipoisons