Bladen voor Documentatie 2012/2 (juni 2012)
SPECIAAL NUMMER
In het spoor van…
Paul Otlet
Woord vooraf
Zoals u wel zal weten heeft ieder beroep zijn/haar patroonheilige. De boekhouders hebben de heilige Mattheüs, deze van de banketbakkers is o.a. de heilige Antonius, de mijnwerkers hebben Sint-Barbara, de scholieren Sint-Niklaas, enz. en u zal er zeker en vast andere kennen.
En wij dan? Wie zou wel de patroonheilige kunnen wezen van de bibliothecaris, documentalist, archivaris, magazijnbewaarder en andere bezige bijen? Wel, wij hebben Sint-Paul! De apostel? Nee, want ter zijner tijd waren bibliotheken naar alle waarschijnlijkheid even gangbaar als treinen tijdens een algemene stakingsdag. Saint-Paul-de-Vence misschien? Nee, want dat is een stad! De heilige Paul Heyvaert (sic) dan? We komen almaar dichterbij, maar hij was het niet dat ik in gedachte had. In feite wilde ik het met jullie over Paul Otlet hebben.
U zal zeggen dat, tot het tegengestelde is bewezen, deze tot hiertoe nog niet heilig is verklaard tenzij Paus Benedictus de XVIde overuren in de Vaticaanse bibliotheek zou gepresteerd hebben; de kans is uiteraard klein dat de Paus er ooit van gehoord zou hebben. Toegegeven! Het is zo dat, in tegenstelling tot zijn spitsbroeder Henri La Fontaine, hij nooit met de Nobelprijs werd beloond. En desondanks is het zijn naam dat de informatie- en documentatiewerkers vooral hebben onthouden.
Zelfs wanneer dit nummer van de Bladen niet zal resulteren in de hagiografie van deze man, durven wij nog altijd hopen dat het Vaticaan hem eindelijk de nodige interesse zal betonen. Kan u het zich even voorstellen: de Voorzitter van de ABD-BVD naast al deze hoogwaardigheidsbekleders, de Premier en al die machtigen der aarde tijdens de zaligverklaring van Paul Otlet in het Vaticaan.
Maar ja, genoeg gedroomd: wakker worden! Alvorens u te verdiepen in de zeer interessante artikels die wij voor u hebben verzameld, zou ik u zeker willen uitnodigen het “ten geleide” te lezen, geschreven door de twee initiatiefnemers van huidig speciaal nummer, te weten Christopher Boon en Dominique Vanpée, dat ik via dit woord vooraf wens te bedanken voor het puike werk. En laat ons hopen dat, hierboven, Sint-Paul jullie eveneens dankbaar zal zijn.
In afwachting wens ik jullie een aangename lectuur.
Guy DELSAUT
Ten geleide
Christopher BOON en Dominique J.B. VANPÉE, Leden van het Publicatiecomité
Paul Otlet en het Mundaneum : Meer dan een papieren erfgoed…
Dominique J.B. VANPÉE, Lid van het Publicatiecomité van Bladen voor Documentatie, Belgische Vereniging voor Documentatie (ABD-BVD)
Paul Otlet is meer dan zijn afkomst. Via zijn studies en eerste werkervaring vindt hij uiteindelijk zijn muse in de bibliografie. Maar niet enkel de bibliografie maar tevens de catalografie, de documentatie alsook het oprichten van verenigingen en musea of het omgaan met specifieke nieuwe voorwerpen (fichebak, microfilm, steekkaart,…) zullen hem steeds meer focussen op het levensdoel rond het Mundaneum, dat als concept en context een hele weg aflegt.
Classer : de l’archive à l’action
Delphine GARDEY, Professeure ordinaire en histoire contemporaine; Vice-doyenne de la Faculté des Sciences économiques et sociales, Université de Genève
De technologieën van klassering ondergingen aan het einde van de negentiende eeuw een grondige verandering. Deze veranderingen vormen de kern van een manageriale revolutie waardoor de economie ingrijpend wordt gereorganiseerd. Dit artikel probeert zo goed mogelijk het bestaan van een “Ancien Régime” op het gebied van klassering te beschrijven. Tezelfdertijd als de gekartonneerde fiche verschijnt het “document” en de documentatie als nieuwe wetenschap, waardoor het boek een verouderd formaat wordt. Grotendeels – en afgezien van de klassering technologieën– worden door het hygiënisch en rationeel inrichten van de ruimte de mogelijkheden van de systematische informatieverwerking het best benut.
De volledige tekst is on-line niet beschikbaar
Die Brücke : A German contemporary of the Institut International de Bibliographie
Markus KRAJEWSKI, Associate Professor of Media History, Bauhaus-Universität Weimar
In de loop van de negentiende eeuw kreeg het eerder sporadisch gebruik van indexatie fiches voor de catalogustechniek van grote collecties boeken in de Europese bibliotheken een permanent karakter, om later de Atlantische oceaan over te steken en de nieuwe wereld te bereiken. Dit artikel houdt zich bezig met de effecten van deze bewaringstechniek voor informatie toen de instellingen zich toespitsten op de kennis van de methode en zijn beloftes (vooral die van de universele standaardisatie) om de catalogus op fiches verplicht in te voeren als onmisbare basis voor hun eigen werk. Het precieze geval van “Die Brücke” (“De Brug”) wordt bestudeerd: dit Duitse comité, dat zich niet beperkt tot transatlantische of transeuropese informatie-overdracht, maar wereldwijde uitwisseling tussen wetenschappelijke activiteitencentra beoogt, had zich tot doel gesteld om kenniseilanden onderling te verbinden en bibliografische informatie te verzamelen over de verspreide elementen van de eigenlijke bronnen van het intellectuele werk.
Les réalités d’une aventure documentaire
Stéphanie MANFROID, Responsable des archives, Mundaneum
Sinds haar oprichting in 1895 heeft de geschiedenis van het Mundaneum of eerder van het Office International de Bibliographie een overvloed aan literatuur voortgebracht. De Universele Decimale Classificatie (UDC) heeft vanzelfsprekend de aandacht van I&D-professionals. Minder is bekend is de omvang van de collecties die op basis van de UDC ontwikkeld werden. Het huidige archiefcentrum bewaart met geestdrift dit brede erfgoed van archieven en bijzondere collecties. Dit overzicht laat toe om de waarde van dit erfgoed beter te erkennen.
Bibliografische ondernemingen rond 1900 (deel 1): Eenheid in verscheidenheid
Paul SCHNEIDERS, Documentatiehistoricus op rust
Bibliotheek- en documentatiebeweging vormen een eenheid in verscheidenheid niet in het minst door een begrippenapparaat dat zorgt voor niet steeds door iedereen op een zelfde manier aanvaarde termen (documentatie,…). Zij brengen in hun verstrengeling de omslag tot uiting die zich rond 1900 afspeelde op het terrein van de formele, wetenschappelijke informatievoorziening. We gaan in op de terminologische problemen, de chronologie van de beweging alsmede de relaties binnen de bibliotheek- en documentatiebeweging om dit beter te kunnen duiden. Veranderende methoden van wetenschapsbeoefening, nieuwe informatiedragers, nieuwe terreinen van onderzoek en een nieuw beleid, zowel bij de overheid als bij het bedrijfsleven zorgden dat het proces van de bibliotheek- en documentatiebeweging ontstond. Hier wordt aan de aan de hand van de ‘faaltheorie’ en de speciale bibliotheek bij stilgestaan.
Une nouvelle édition abrégée de la Classification Décimale Universelle
Benjamin PEIFFER, Membre de l’Universal Decimal Classification Advisory Board; Bibliothécaire, Bibliothèque Chiroux (Province de Liège); Lauréat du Prix ABD 2011
De achtste beknopte Franstalige editie van de Universele Decimale Classificatie (UDC) is verkrijgbaar. Nieuwe thema’s werden er aan toegevoegd en de index is rijkelijk bijgevuld. Een eindejaarsstudie, beloond met de ABD-BVD prijs 2011, heeft de update van deze editie voorbereid in samenwerking met de Universal Decimal Classification Consortium (UDCC). Dit werk had als doel de volgende editie uit te breiden en deze te verbeteren door een herziening uit een keuze van referenties en via een verrijking met nota’s en voorbeelden. Het advies van professionelen werd daarvoor ook ingewonnen. Deze bijgewerkte uitgave valt samen met het project om een samenvatting van de UDC online te brengen: de UDC Summary is in parallel met het werk over de beknopte uitgave tot stand gekomen. De keuze van de klassenummers en het nakijken van de vertalingen waren de moeilijkste en meest precieze taken van de update.
Hubris or Utopia? : Megalomania and imagination in the work of Paul Otlet
Wouter VAN ACKER, Doctor-assistent, Universiteit Gent – Vakgroep Architectuur & Stedenbouw
De documentalist en internationalist Paul Otlet (1868-1944) wordt door verschillende auteurs en curatoren beschreven als een utopisch, visionair denker. Ook in zijn eigen tijd werd Otlet vaak bekritiseerd omwille van zijn megalomanie. Dit artikel bevestigt de “hubris” in zijn karakter, maar geeft ook een nieuwe en meer positieve interpretatie van zijn utopisme. In die interpretatie wordt het anticiperend en organiserend karakter van Otlets verbeelding benadrukt waarmee hij nieuwe mogelijkheden verkende voor de organisatie van kennis.
Paul Otlet dans l’histoire de la bibliologie
Robert ESTIVALS, Professeur émérite, Université de Bordeaux 3; Professeur Honoris Causa – Association Internationale de Bibliologie (AIB)
De ontwikkeling van Paul Otlet laat zich lezen doorheen verschillende invalshoeken van de hedendaagse bibliologie. De auteur toont in dit artikel zijn standpunt over Paul Otlet en zijn invloed in de geschiedenis van de bibliologie. Hij snijdt er een zeker aantal vragen (over) aan. Hoe opent Otlet de weg van de documentologie als voorganger van de informatie- en communicatiewetenschappen? Welke was de aard van zijn relaties met sommigen van zijn tijdsgenoten, zoals Roubakin, oprichter van de psychologische bibliologie, of Röthlisberger, stichter van de internationale cyclische geschiedenis van de drukwerkproductie? …en met sommigen van zijn voorgangers zoals Peignot, Namur, Hesse en Brunet in zijn bibliologisch werk?
Paul Otlet, an encounter
Warden Boyd RAYWARD, Emeritus professor, University of Illinois – School of Library and Information Science and University of New South Wales – School of Information Systems, Technology and Management
De auteur beschrijft hoe hij in Paul Otlet geïnteresseerd raakte en vertelt over zijn onderzoek naar en publicaties over het leven en het werk van Otlet als een pionier in de ontwikkeling van ideeën over de moderne informatiemaatschappij. Hij bespreekt het belang van de collecties en de inzet van het personeel van de “nieuwe” Mundaneum te Bergen, museum-archieven opgericht met de steun van de Franse Gemeenschap met de nadruk op de mogelijkheden van hun nieuwe samenwerking met Google.
Filmer Paul Otlet
Françoise LEVIE, Cinéaste – Biographe
In 2000 regisseerde Françoise Levie een documentaire over Paul Otlet, genoemd De man die de wereld in kaart wou brengen. In dit artikel vertelt zij hoe het idee van de film ontstaan is, hoe het scenario uitgebouwd werd vanuit de losse inhoud van een honderdtal bananendozen en de belangrijkste ontdekkingen die daaruit voortvloeiden. Sindsdien is de film in alle universiteiten gespecialiseerd in documentaire wetenschappen vertoond en heeft talrijke prijzen gewonnen.
ABD-BVD in de archieven van Georges Lorphèvre in het Mundaneum te Bergen: De Belgische Vereniging voor Documentatie geïnitieerd door Paul Otlet
Jacques HENRARD, Lid van het Publicatiecomité van de Bladen voor Documentatie, Belgische Vereniging voor Documentatie (ABD-BVD)
Dominique J.B. VANPÉE, Lid van het Publicatiecomité van de Bladen voor Documentatie, Belgische Vereniging voor Documentatie (ABD-BVD)
Het Mundaneum te Bergen heeft redelijk wat archieven in bezit. Zo bezit ze ook de archieven van Georges Lorphèvre die niet enkel de secretaris was van Paul Otlet maar ook secretaris-generaal van de Belgische Vereniging voor Documentatie (ABD-BVD). Binnen zijn archieven zochten we naar de opstart van de ABD-BVD. We stelden vast dat er enkele jaren voor de publicatie van de statuten in het Belgische Staatsblad – in 1945 – reeds een vereniging opgericht werd en dat deze eigenlijk de opvolger was van een vereniging/commissie opgericht in 1943 door Paul Otlet, namelijk de Commission Belge de Classification et de Documentation.
Il y a 10 ans disparaissait la FID (1895-2002)… Ou l’internationalisme associatif au service de la communauté de l’I&D
Christopher BOON, Documentaliste juridique
De uitwerking van een Universeel Bibliografisch Repertorium en een Universele Decimale Classificatie door het Internationaal Instituut voor Bibliographie, later International Federation for Information and Documentation (FID) betekenden het leggen van de grondvesten in de verwezenlijking van een gestandaardiseerde wereldwijde bibliografie zoals Paul Otlet en Henri La Fontaine ooit durfden dromen. Het artikel geeft een terugblik op de werking van de vereniging. Enkele historische hoogtepunten worden bekeken, de vooraanstaande rol die internationale belangenverenigingen voor I&D-professionals en de achterliggende redenen bij het verdwijnen van de FID.
Let’s DICE : Bibliothèque numérique, apprentissage automatique et interface 3D
Éric BRIYS, Co-fondateur, Cyberlibris et Professeur-Associé, Ceregmia – Université des Antilles et de la Guyane
Richard NOCK, Ceregmia – Université des Antilles et de la Guyane
Iedere bibliotheek is een ode aan de meetkunde. Een gemeentelijke bibliotheek wordt gerangschikt volgens de principes van euclidische meetkunde. De rekken staan parallel. De boeken worden geordend door de bibliothecarissen volgens hun thematische metagegevens. In een rechthoek met de rekken waar ze op staan wachten ze geduldig om te worden gelezen. Deze verzorgde meetkunde is erg handig. Het vergemakkelijkt onze wandelingen en ontdekkingen. Maar wat met een digitale bibliotheek? Aan welke meetkunde voldoet deze? In welk opzicht helpt deze intieme meetkunde om nieuwe bibliotheekkundige praktijken en nieuwe manieren om boeken te ontdekken te overwegen? We bewijzen in dit artikel dat een digitale bibliotheek bestuurd wordt door niet-euclidische meetkunde. Deze nieuwe meetkunde is de basis van nieuwe automatische leerprocestechnieken en van nieuwe opzoekinginterfaces waarvan wij de talrijke toepassingen tonen.